249 Fitzcarraldo

1982 - Duitsland, Peru
Regie: Werner Herzog
Met: Klaus Kinski, Claudia Cardinale
Speelduur: 158 minuten

Werner Herzog en Klaus Kinski vormden een gouden filmpaar. Ze stonden elkaar bij voortduring naar het leven tijdens filmopnamen, maar hun samenwerking leverde fantastische producties op. De bekendste is wellicht Fitzcarraldo, met de intense Kinski als een gepassioneerde operafan, met name van Enrico Caruso, die de droom heeft om een operagebouw in de Peruviaanse jungle neer te planten. Om dat luchtkasteel te kunnen financieren koopt hij, met een lening van hoerenmadam Molly (Claudia Cardinale), een door hem te exploiteren lap oerwoud met rubberbomen, plus een stoomboot om erheen te varen. Probleem is dat de bomen voorbij de onbevaarbare Ucayala-stroomversnelling groeien. De enige mogelijkheid om die barrière te omzeilen, is de boot over een heuvel slepen naar de rivier ernaast.Zoals altijd bij Herzog vervaagt hier het onderscheid tussen fictie en realiteit, want Herzog zou Herzog niet zijn als hij niet werkelijk een stoomboot over de rivierhelling sleepte. Hij noemt zichzelf spottend 'een conquistador van het nutteloze', maar de rauwe documentaire authenticiteit van de prachtige locatieopnamen maken de film juist tot een indrukwekkende ervaring. We zitten niet ergens in een studiootje... we varen tot diep in het Braziliaanse en Peruviaanse oerwoud en zijn daarmee getuige van het echte avontuur en een krankzinnige onderneming. Dat levert tal van onvergetelijke scènes op, waaronder Kinski die op de stoomboot staat, omringd door het dreigende tromgeroffel van de Indianen, en een krakende plaat van Caruso op zijn grammofoonspeler aanslingert met de woorden: 'Nu is Caruso aan de beurt.'
Kinski is formidabel in zijn glansrol als Brian Sweeney Fitzgerald, bij de inheemse bevolking beter bekend als 'Fitzcarraldo', een dromer die tegen de klippen op droomt. De resterende bemanningsleden aan boord van de Molly Aïda worden ook uitstekend neergezet, met Paul Hittscher als de halfblinde kapitein Orinoco Paul (die een stroming kan herkennen zoals een connaisseur wijn proeft), Huerequeque Enrique Bohórquez als de stomdronken scheepskok, en Miguel Angel Fuentes als de boomlange machinist Cholo. Voeg daarbij het fraaie camerawerk van Thomas Mauch, de incidenteel rondspokende muziek van Popol Vuh en de grote vertelkracht van Herzog, en je krijgt een indringend meesterwerk.

Als je de minstens zo boeiende documentaire Burden of Dreams (95 minuten) van Les Blank over het maken van Fitzcarraldo bekijkt, die als extra op disc 2 van de collector's edition prijkt, vraag je je wel af hoe het mogelijk is dat het nog tot een film is gekomen.
Zo zien we hoe Werner Herzog ongewild de speelbal wordt in een stammenstrijd op de grens van Peru en Equador, en hoe acteur Jason Robards (die oorspronkelijk de hoofdrol speelde) doodziek wordt en op last van zijn arts niet mag terugkeren naar de Amazone, met als gevolg dat Robards en Mick Jagger (die Robards hulpje speelde) later niet beschikbaar zijn en de hele productie opnieuw moet worden gedraaid met een andere rolbezetting. Robards wordt vervangen door Kinski, Jaggers personage sneuvelt, en na een nieuwe locatie te hebben gevonden - die de crew isoleert in het oerwoud - kunnen de opnamen eindelijk weer van start.
De hoop dat de ellende nu is vervlogen blijkt ijdel: de spanningen tijdens de jarenlange draaiperiode lopen torenhoog op - en niet alleen onder de inheemse figuranten, zoals later blijkt in Herzogs documentaire Mein liebster Feind: Klaus Kinski uit 1999 - de weergoden veranderen de rivieroevers in enorme blubberpoelen, de indiaanse figuranten worden het doelwit van speren van een vijandelijke stam en een aantal crewleden komt om bij een crash met een transportvliegtuigje.
Te midden van alle waanzin blijft Herzog wanhopig proberen zijn filmdroom in de oerwoudhel te realiseren. Al geeft hij in de docu gebroken toe dat geen enkel kunstzinnig project mensenlevens waard is. Met de blik achter de schermen die Burden of Dreams biedt, wordt de film die Fitzcarraldo uiteindelijk is geworden zo mogelijk nog indrukwekkender.